Arkadaş ciddi ciddi ‘neden para basıp borç ödemiyoruz?’ diye soranlar var. Özet geçiyorum, ‘ne kadar ekmek o kadar köftedir olayın özeti ondan. Yazının genelinde söyleyeceğim şeyi tek cümleye indirgersem eğer bunun en güzel açıklamasını şöyle yapabilirim aslında. NBA 2K14 veya Pes oynayanlar bilirler. Sizin sıfırdan oyuncu yarattığınız modlarda oynarken para hilesini girerseniz yani piyasada karşılığı olmayan karşılıksız para basarsanız elde ettiğiniz bu para hilesiyle oyuncunuzun tüm özelliklerini full yapıyorsunuz. Böylelikle oyuncunuz über star oluyor ve her maçta 5 gol 3 asist yaparak oyundan aldığınız tat azalıyor. Ama siz piyasada karşılığı olan hakkınızı aldığınızda ıkına sıkıla elde ettiğiniz paralarla oyuncunuzun belli özelliklerini geliştiriyorsunuz. Yani bol keseden saçıp her şeyi bir anda full’e çıkaramıyorsunuz. Zamanla diğer özellikleri gelişiyor ve oyundan aldığınız tat artıyor. Karşılıksız para basmakta buna benzer işte. Siz karşılıksız para bastığınızda belli bir eşikten sonra 2 tlye aldığınız kurşun kalemin fiyatı 250 tlye çıkabilir. Nasıl mı?
Şöyle ki: Ekonomide toplam 100 tl ve üretilmiş olan 100 adet kalem olsun. Bu ekonomide 1 kalem=1 liradır. 100 tl daha para basılsın. Yani ekonomi de toplam 200 tl ve hala 100 kalem olsun. Bu yeni durumda 1 kalem=2 lira olur. Yani ne kadar para basarsan kalemin fiyatı o kadar artar. Bu süreç fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artışa yani enflasyona sebep olur. Para basılmadan önce 2 tl ile 2 kalem alabilirken, para basımı 2 tl’nin satın alma gücünü 1 kaleme düşürmüştür. Yani paranın satın alma gücü düşer. Nazi dönemi Almanya’ya döner odun yerine banknot yakarsın sobada.
”-Peki, kalemin satın alınma gücünü kim belirliyor? Yani ekonomide 200 tl olsa ve kalemin fiyatını 1 tl’de tutmak ya da tutmamak kimin elinde?
Ya da para basılsa, dövize çevrilse ve ülkeden çıksa nasıl oluyor?
1-) Kalemin satın alma gücünü piyasa dolayısıyla insan alma belirliyor. Direkt enflasyon oranıyla alakalı bir durum. Yarın hükümet çıksa ve emekli maaşlarını 5ooo tl yapsa ertesi gün o parayı tüm nine ve dedelerimiz çocuk ve torunlarına verir. O torunlarda o paraya gidip son model tabletler, iphone’lar kot pantolonlar alırlar ve piyasada canlılık olur. Nereye kadar artık piyasada bulunan ve üretilen pantolonlar, cep telefonları yani arzın talebi karşılayamadığı noktada az bulunan şeyin fiyatı artacağı için bir kot pantolonun fiyatı 2000 tl oldu. Bunu kim yapar üreticiler yapar. Doğal seleksiyon.
Sizin ülkenizde yıllık 100 liralık mal üretiliyor ve piyasada 100 lira var bu durumda enflasyon olmaz çünkü o kadar değerde mal ve o kadar para var. Ama siz piyasaya piyasada 100 liralık mal olduğu halde fazladan 50 lira sürerseniz piyasadaki üreticiler artan talebe kısa sürede üretim yaparak cevap veremeyecekleri için(zaten böyle yapmak işlerine gelir) otomatikman fiyat artırımına giderler.
2-) Bir ülkede merkez bankası özellikle elinde ki rezerv oranıyla orantılı para basabilir. Bretton Woods olayıyla ilgili bir durum. Misal şimdi ABD ben dolar basacağım canım istedi dese bile basamaz. Çünkü ABD merkez bankası %100 özelin elindedir. Şu Rockefeller ailesi merkez bankası başı olduğu için sadece doları o basabilir. Yani o kalemin fiyatını doğal süreçle piyasanın kendisi. Pazarda ki elma satıcısından BMW galerisinde ki adam yükseltir. Merkez bankası kalpazan gibi gizliden para bassa ve bir gece ansızın bunları piyasaya sürse bile- nasıl ki memur bir adama milli piyangodan para çıksa ve bir haftada adam gidip villalalar, BMW’ler, yatlar alsa ertesi gün devlet duruma el koyup senin maaşın belli gelirin belli nereden akar bu değirmenin suyu deyip hop inceleme başlatır ve vergiyi gömçürür sana. İşte merkez bankası da bir gece ansızın para bassa bile o memur kafasıyla parayı piyasaya hemen süremez. Devlet basıyor parayı; işçiye, memura, fakire, fukaraya dağıtıyor, iş adamlarına veriyor; para 200 oluyor ne var ki ekonominin gerçek büyüklüğü artmıyor hala 100 ürün var. İnsanların eline bir sürü para geçince tüketime yöneliyorlar, tüketiyor da tüketiyorlar; 200 kadar ürün ve hizmet satın alabileceklerini düşünüyorlar ama piyasada o kadar yok. Öyle olunca ürün talebi artıyor, arz sabit kalıyor; satıcı da salak değil ya elindeki tüm ürünü 2 katı fiyatına satabilecekken zam yapmamazlık yapmıyor. Fiyatlar yükselmeye başlıyor, bu yükseliş birim para yarı değerine düşene kadar devam ediyor enflasyon yükselmiş oluyor.
